Czym właściwie jest gospodarka socjalistyczna?

Jednym z wolnorynkową jest to, że zapewnia ona firmom namacalną zachętę do oferowania towarów i usług, których ludzie chcą. Oznacza to, że firmy, które z powodzeniem reagują na potrzeby konsumentów, są nagradzane wyższymi zyskami.

Niemniej jednak niektórzy ekonomiści i filozofowie polityczni utrzymywali, że model kapitalistyczny jest z natury wadliwy. Twierdzą, że taki system z konieczności stwarza wyraźnych zwycięzców i przegranych.

Ponieważ środki produkcji znajdują się w rękach prywatnych, ci, którzy są ich właścicielami, nie tylko gromadzą nieproporcjonalną część bogactwa, ale mają władzę ograniczania praw tych, których zatrudniają.

Teoria socjalistyczna

Ta idea konfliktu klasowego leży u podstaw socjalizmu. Jej najwybitniejszy głos, Karol Marks, wierzył, że robotnicy o niskich dochodach w obliczu tych niesprawiedliwości nieuchronnie zbuntują się przeciwko zamożnej burżuazji. Zamiast tego wyobraził sobie społeczeństwo, w którym rząd – lub sami robotnicy – posiadał i kontrolował przemysł.

W przeciwieństwie do kapitalizmu, socjaliści uważają, że współwłasność zasobów i centralne planowanie zapewniają bardziej sprawiedliwą dystrybucję dóbr i usług. Krótko mówiąc, utrzymują, że pracownicy, którzy przyczyniają się do produkcji gospodarczej, powinni spodziewać się proporcjonalnej nagrody. To uczucie krystalizuje się w socjalistycznym sloganie: „Od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb”.

Poniżej znajdują się niektóre z kluczowych zasad socjalizmu:

• Własność publiczna lub zbiorowa środków produkcji
• Centralne planowanie gospodarki
• Nacisk na równość i bezpieczeństwo ekonomiczne
• Cel ograniczenia różnic klasowych

Sam Marks uważał, że obalenie istniejącego porządku kapitalistycznego wymaga rewolucji kierowanej przez klasę robotniczą lub proletariat. Jednak wielu przywódców socjalistycznych – w tym wpływowi „socjaldemokraci” we Francji, Niemczech i Skandynawii – opowiada się za reformą, a nie zastępowaniem kapitalizmu w celu osiągnięcia większej równości ekonomicznej.

Inne źródło nieporozumień w odniesieniu do terminu „socjalizm” wynika z faktu, że jest on często używany zamiennie z terminem „ komunizm ”. W rzeczywistości te dwa słowa mają różne znaczenia.

Według Friedricha Engelsa, który pracował u boku Marksa, socjalizm jest pierwszą fazą rewolucji, w której rząd odgrywa znaczącą rolę w życiu gospodarczym, a różnice klasowe zaczynają się zmniejszać.

Ten przejściowy etap ostatecznie ustępuje miejsca komunizmowi, społeczeństwu bezklasowemu, w którym klasa robotnicza nie jest już zależna od państwa. W praktyce jednak komunizm to często nazwa rewolucyjnej formy socjalizmu, znanej również jako marksizm-leninizm, która zakorzeniła się w Związku Radzieckim i Chinach w XX wieku.

1:47

Socjalizm w praktyce

W gospodarce kapitalistycznej rynek określa ceny na podstawie praw podaży i popytu. Na przykład, gdy wzrośnie popyt na kawę, firma nastawiona na zysk podniesie ceny, aby zwiększyć swój zysk. Jeśli jednocześnie zmniejszy się apetyt społeczeństwa na herbatę, jej ceny spadną, a produkcja zagregowana spadnie.

W dłuższej perspektywie niektórzy dostawcy mogą nawet zakończyć działalność. Ponieważ konsumenci i dostawcy negocjują nową „cenę rynkową” za te towary, wyprodukowana ilość mniej więcej odpowiada potrzebom społeczeństwa.

W prawdziwym systemie socjalistycznym rolą rządu jest określanie poziomu produkcji i cen. Wyzwaniem jest zsynchronizowanie tych decyzji z potrzebami konsumentów. Socjalistyczni ekonomiści, tacy jak Oskar Lange, argumentowali, że reagując na poziomy zapasów, centralni planiści mogą uniknąć poważnych nieefektywności produkcji. Kiedy więc w sklepach pojawiają się nadwyżki herbaty, sygnalizuje to potrzebę obniżenia cen i odwrotnie.

Jedną z krytyki socjalizmu jest to, że nawet jeśli urzędnicy państwowi mogą dostosowywać ceny, brak konkurencji między różnymi producentami ogranicza motywację do tego. Przeciwnicy sugerują również, że publiczna kontrola produkcji z konieczności tworzy nieporęczną, nieefektywną biurokrację. Ten sam centralny komitet planowania mógłby teoretycznie odpowiadać za ustalanie cen tysięcy produktów, co bardzo utrudnia szybką reakcję na bodźce rynkowe.

Ponadto koncentracja władzy w rządzie może stworzyć środowisko, w którym motywacje polityczne przeważają nad podstawowymi potrzebami ludzi. Rzeczywiście, w tym samym czasie Związek Radziecki przeznaczał olbrzymie środki na budowanie swoich zdolności wojskowych, jego mieszkańcy często mieli problemy ze zdobyciem różnorodnych dóbr, w tym żywności, mydła, a nawet telewizorów.

Jeden pomysł, wiele formularzy

Słowo „socjalizm” jest prawdopodobnie najbardziej kojarzone z takimi krajami, jak były Związek Radziecki i Chiny pod rządami Mao Zedonga, a także z dzisiejszą Kubą i Koreą Północną. Te gospodarki przywołują ideę totalitarnych przywódców i publicznej własności praktycznie wszystkich zasobów produkcyjnych.

Jednak inne części świata czasami używają tego samego terminu do opisania bardzo różnych systemów. Na przykład główne gospodarki skandynawskie – Szwecja, Dania, Norwegia i Finlandia – są często określane jako „socjaldemokracje” lub po prostu „socjalistyczne”. Ale zamiast rządzić całą gospodarką rząd, takie kraje równoważą konkurencję rynkową za pomocą solidnych sieci bezpieczeństwa socjalnego. Oznacza to prawie powszechną opiekę zdrowotną i przepisy, które rygorystycznie chronią prawa pracowników.