Socjalistyczne gospodarki rynkowe: Jak działają Chiny, Kuba i Korea Północna
System gospodarczy narodu określa swój mechanizm produkcji, dystrybucji i alokacji dóbr, usług i zasobów.
Kapitalizm, czyli najpowszechniej stosowany system ekonomiczny współczesnego świata, pozwala jednostkom na posiadanie przemysłu produkującego i dystrybuującego dobra i usługi, których potrzebuje ludność. Pracownicy z kolei przekazują swoje umiejętności w zamian za pieniądze na zakup swojego udziału w tych dóbr i usługach.
Socjalizm, główny alternatywny system ekonomiczny, który wyłonił się w dzisiejszych czasach, wymaga, aby środki produkcji, dystrybucji i wymiany były własnością i były regulowane przez całą społeczność. W praktyce oznacza to, że jest własnością rządu i podlega jego regulacjom.
Cechą charakterystyczną gospodarki socjalistycznej jest to, że dobra i usługi są produkowane w oparciu o wartość użytkową. Ta wartość użytkowa jest uzależniona od potrzeb społeczeństwa, zapobiegając w ten sposób niedoprodukcji i nadprodukcji.
Jest to całkowicie odmienne od zwykłego kapitalistycznego systemu gospodarczego, w którym dobra i usługi są wytwarzane w celu generowania zysku i akumulacji kapitału, a nie w oparciu o ich wykorzystanie i wartość.
Socjalistyczna gospodarka rynkowa to system rządów, który próbuje znaleźć równowagę między czystym kapitalizmem a dobrobytem społecznym. Przyjrzyjmy się gospodarkom Korei Północnej, Kuby i Chin jako studium przypadku dla kluczowych socjalistycznych gospodarek rynkowych w obecnej epoce.
Kluczowe wnioski
- W przeciwieństwie do kapitalizmu, socjalistyczna gospodarka rynkowa produkuje dobra w oparciu o wartości użytkowe, a zbiorowa własność jest wspólna dla całego kraju.
- W gospodarkach socjalistycznych rządy są odpowiedzialne za redystrybucję bogactwa i zmniejszanie przepaści między biednymi a bogatymi.
- Chociaż uważa się, że żadne współczesne kraje nie mają „czystego” systemu socjalistycznego, Kuba, Chiny i Korea Północna mają silne elementy socjalistycznej gospodarki rynkowej.
Socjalizm a komunizm
Zarówno komunizm, jak i socjalizm opierają się na wizji społeczeństwa bezklasowego, w którym dobra i usługi są sprawiedliwie dzielone. W obu przypadkach środki produkcji i dystrybucji są własnością pracowników, bezpośrednio lub za pośrednictwem agencji rządowych.
Socjalizm może być zgodny z wolnością jednostki, demokratycznym rządem i wolnością wyboru. Komunizm jest narzucany przez autorytarne państwo, w którym prawa i wolności jednostki są gorsze od praw całego narodu.
Większość zaawansowanych demokracji zawiera elementy, które można nazwać socjalistycznymi. Znacjonalizowana opieka zdrowotna, systemy transportu zbiorowego, a nawet biblioteki publiczne to przykłady usług rządowych, które są własnością agencji rządowych i są przez nie zarządzane, dotowane przez podatników i dostępne dla wszystkich.
Komunizm wzywa do wyeliminowania własności prywatnej, a tym samym skutecznie znosi akumulację bogactwa. Socjalizm domaga się publicznej własności podstawowych usług i nakłada wysokie podatki, które są potrzebne do ich utrzymania. Zmniejsza się różnica w jakości życia między najbogatszymi i najbiedniejszymi.
Dwa największe eksperymenty komunizmu w XX wieku to Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) i Chińska Republika Ludowa. ZSRR upadł w 1991 roku. Chiny pozostają państwem jednopartyjnym, a tym państwem jest Komunistyczna Partia Ludowa. Niemniej jednak wprowadziła reformy rządowe, które uczyniły jej system hybrydą komunizmu i socjalizmu z domieszką czystego kapitalizmu.
Inne ważne cechy systemu socjalistycznego
Gospodarka socjalistyczna oferuje zbiorową własność, zwykle poprzez agencję kontrolowaną przez państwo, spółdzielnię pracowniczą lub bezpośrednią własność państwową z delegacją na przedstawicieli. Socjalistyczna gospodarka rynkowa generalnie zniechęca do własności prywatnej.
Ponadto w socjalistycznej gospodarce rynkowej dobra i usługi są produkowane ze względu na ich użyteczność, aby wyeliminować potrzebę rynku opartego na popycie. W ten sposób zniechęca do akumulacji, która jest uważana za podstawową przyczynę nierównowagi bogactwa.
Co ciekawe, w dzisiejszym świecie nie istnieje żadna czysto socjalistyczna, czysto kapitalistyczna czy komunistyczna gospodarka. Wszystkie zmiany w systemie gospodarczym były wprowadzane z podejściem wielkiego wybuchu i musiały dokonywać „korekt”, aby umożliwić odpowiednie modyfikacje w miarę rozwoju sytuacji.
Aby dokładniej przeanalizować gospodarki socjalistyczne, przyjrzyjmy się przypadkom trzech czołowych gospodarek socjalistycznych na całym świecie: Kuby, Chin i Korei Północnej.
Jak działa socjalistyczna gospodarka rynkowa na Kubie
Kuba ma gospodarkę w większości państwową, w tym krajowy program opieki zdrowotnej, bezpłatną edukację finansowaną przez rząd na wszystkich poziomach, dotowane mieszkania, usługi komunalne, rozrywkę, a nawet dotowane programy żywnościowe. Te programy socjalne razem mają na celu zrekompensowanie niskich pensji kubańskich pracowników, dzięki czemu są lepiej sytuowani niż ich międzynarodowi odpowiednicy w wielu innych krajach.
Jako gospodarka socjalistyczna Kuba ma gospodarkę głównie planową, w której około 88% siły roboczej pracuje w przedsiębiorstwach państwowych od grudnia 2017 r. Kuba nie ma giełdy; kluczowy wskaźnik gospodarki bez kapitału.
Gospodarka Kuby dzisiaj
Były prezydent Raúl Castro przedstawił reformy gospodarcze w 2010 r. Mające na celu przejście na gospodarkę mieszaną, która pozwoliłaby na mechanizmy wolnorynkowe, usunęła kontrolę rządu nad małymi przedsiębiorstwami, zwolniła niepotrzebnych pracowników państwowych i ułatwiła samozatrudnienie.2
Dlaczego ta zmiana była potrzebna w czystej „gospodarce socjalistycznej”? Powodem jest chaos w gospodarce Kuby. PKB rejestrowano na poziomie 2,4% rocznie ze stagnacją na poziomie 2% rocznie podczas prezydentury Raula Castro w latach 2008-2018. W końcu jest to mniej niż 5% roczny wzrost potrzebny na Kubie do utrzymania wzrostu. Ponadto w kraju brakuje podstawowych artykułów konsumpcyjnych, racjonowania energii i inflacji cen.
Obecnie Kuba działa z równoległym systemem finansowym; taki, który działa w ramach zwykłych programów społecznych w sektorach krytycznych, jednocześnie umożliwiając gospodarkę wolnorynkową w turystyce, eksporcie i międzynarodowych sektorach biznesu.
Gospodarka Kuby również bardzo ucierpiała z powodu sankcji nałożonych na ten kraj przez USA.
Od 2017 r. 12% kubańskich pracowników było zatrudnionych w sektorze prywatnym. Sektor prywatny w jakiejś formie lub formie zapewnia dochody i miejsca pracy czterem na 10 Kubańczyków w wieku produkcyjnym.
Kraj kontynuował reformy za pomocą nowych przepisów, które miały na celu zwiększenie inwestycji zagranicznych, co oznaczało przejście od bycia uzupełnieniem gospodarki do jej istotnej części. Jest oczywiste, że Kuba odeszła od gospodarki socjalistycznej do takiej, która koncentruje się na wdrażaniu struktur kapitalistycznych.
Jak działa socjalistyczna gospodarka rynkowa w Chinach
Znaczna część chińskiej gospodarki jest nadal kontrolowana przez rząd, chociaż liczba programów rządowych znacznie się zmniejszyła. Na przykład wydatki na opiekę zdrowotną są objęte trzema programami ubezpieczeń publicznych dla 95% populacji. Chińska polityka zagraniczna nadal jest prosocjalistyczna, ale zasadniczo przekształciła się w gospodarkę wolnorynkową. W istocie Chiny nie pozostają już „czystą gospodarką socjalistyczną”.
Co ciekawe, firmy prywatne podobno generują znaczną część PKB Chin: 60%, ponieważ przedsiębiorstwa państwowe zapewniają tylko 40%. Po Stanach Zjednoczonych Chiny są drugą co do wielkości gospodarką na świecie i największą gospodarką przemysłową.
W jaki sposób Chiny zdołały zwiększyć swoje wpływy gospodarcze?
W efekcie Chiny przeszły z „gospodarki socjalistycznej” do „socjalistycznej gospodarki rynkowej ”. Komunistyczny reżim w Chinach szybko zdał sobie sprawę, że trzymanie chińskiej gospodarki z dala od reszty świata byłoby na jego niekorzyść. Od tego czasu udało mu się z powodzeniem znaleźć równowagę między podejściem „kolektywnym” i „kapitalistycznym”.
Polityka umożliwia przedsiębiorcom i inwestorom osiąganie zysków, ale pod kontrolą państwa. Około 2004 roku rząd zaczął zezwalać na prawo do własności prywatnej. Utworzenie specjalnej strefy ekonomicznej i otwarcie na wzrostu gospodarczego; wszystko dzięki odpowiednim zmianom w polityce socjalistycznej w wymaganym czasie.
Jak działa socjalistyczna gospodarka rynkowa Korei Północnej
Korea Północna – najbardziej totalitarne państwo świata – jest kolejnym wybitnym przykładem gospodarki socjalistycznej. Podobnie jak Kuba, Korea Północna ma prawie całkowicie kontrolowaną przez państwo gospodarkę, z programami społecznymi podobnymi do tych na Kubie. W Korei Północnej również nie ma giełdy.
Około połowy 1975 roku Korea Północna była lepiej wykształcona i wydajniejsza niż Chiny (na podstawie handlu międzynarodowego na mieszkańca). Jednak sytuacja gospodarcza i społeczna w Korei Północnej jest niepewna od czasu ogromnego głodu, który nawiedził ten kraj w latach 1994–1998.
Obecnie wiele światowych mocarstw zaprzestało pomocy i handlu z Koreą Północną z powodu wielu zarzutów łamania praw człowieka przez rząd totalitarny. Te sankcje innych światowych mocarstw znacznie ograniczyły rozwój gospodarczy północnokoreańskiej gospodarki.
Oprócz wyzwań związanych z rządami dynastycznymi w Korei Północnej, które uniemożliwiają samowystarczalność kraju, kampania „polityki militarnej” również nakłada duże obciążenia na gospodarkę.
Jedynym partnerem handlowym Korei Północnej w handlu zagranicznym są Chiny, a biznes jest zdominowany przez pośredników, którzy pośredniczą w umowach między firmami chińskimi i koreańskimi. To całkowicie zamknęło Koreę Północną na prawie wszystkich frontach.
W maju 2019 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych oszacowała, że 10 milionów mieszkańców Korei Północnej boryka się z poważnymi niedoborami żywności. Podejrzewa się, że ponad 43% populacji jest niedożywionych.
Ostatnie wydarzenia w Korei Północnej
Ze względu na brak samowystarczalnych zakładów produkcyjnych i rynków w kraju oraz rosnącą zależność od Chin, w Korei Północnej rośnie liczba prywatnych firm i przedsiębiorstw.
Niezależnie od zaistniałych sytuacji i czynników przyczynowych, rozwija się rozwój równoległych „drugich” rynków, na których obywatele i firmy handlują lub wymieniają towary i usługi.
Wskazując na znaczące odejście od silnie kontrolowanej „socjalistycznej” gospodarki Korei Północnej, ten równoległy system obejmuje zaangażowanie wszystkich gospodyń domowych wymieniających nieużywane towary na potrzebne, rolników sprzedających swoje produkty lokalnie oraz rosnącej liczby firm importujących chińskie towary za pośrednictwem agentów.
Brak wiarygodnych oficjalnych informacji o Korei Północnej utrudnia obserwację rozwoju gospodarczego (lub jego braku), ale dostępne informacje wskazują na istnienie innego systemu finansowego.
Podsumowanie
Na całym świecie istniały i nadal się rozwijają socjalistyczne gospodarki rynkowe. Jednak może nie pozostać żaden standard czystej socjalistycznej gospodarki. Z biegiem czasu wielu światowych przywódców, którzy wcześniej identyfikowali się pod parasolem gospodarek socjalistycznych, teraz skłania się ku kapitalistycznym zmianom w programach i polityce; Chiny są wśród nich liderem. Ci, którzy zajmują sztywne stanowisko, borykają się z poważnymi problemami lub rozwijającymi się równoległymi rynkami.